Jej Wysokość Krystyna

Ikoniczna postać w skali Bytomia.
Pięćdziesięciosiedmiometrowy szyb, od nieomal stu lat dostojnie zaglądający zza węgłów pierzei ulic w zakamarki Bytomia. Miasta naznaczonego bliznami swej przemysłowej historii, niegdyś słynącego z czarnego złota, dziś walczącego z czarnym scenariuszem ginących na naszych oczach, ikonicznych obiektów postindustrialnych.

Szyb Krystyna to ważna i nieodzowna część składowa portretu miasta, jego i mieszkających w nim ludzi naznaczonych genotypem tożsamości i dziedzictwa tego miejsca. Dlatego kolejny raz podnosimy alert, tym razem w rytmie zanikającego pulsu serca. Serca, którym w latach świetności dla Kopalni Szombierki była największa maszyna wyciągowa w Europie. Serca kopalni, prężnie i bez ustanku, szychta za szychtą transportującego górników, jak hemoglobina tlen do krwioobiegu podziemnych chodników. Tętniąca życiem, rozświetlona i dająca znać o swym istnieniu pulsującymi dźwiękami sygnałów kursującej wyciągowej szoli.

Dziś pogrążona w mroku, milcząco i niecierpliwe wołająca o przetrwanie.

Wertykalny ogród

Ta sama i emblematyczna. W formie górniczego pyrlika, lecz ubrana w inną suknię. Krystyna jako wertykalny, zielony ogród, pozbawiona swej ceglanej kreacji, pod którą kryła swój majestatyczny stalowy szkielet. Okryta przeźroczystym woalem i zielenią, zmieniającą swój obraz barw wraz z porami roku. Mogąca otworzyć swe wnętrze dla kolejnych pokoleń, przed każdym kto zechce czerpać radość z widoku na panoramę zmieniającego się miasta i regionu. Mająca potencjał, aby być zaczątkiem rewitalizacji obszernego, pokopalnianego terenu. Być olbrzymią szansą dla Bytomia, na rozwój oraz być może stworzenie niezwykle atrakcyjnej nowej części miasta.

Być może niepoprawnie optymistyczna, lecz niepozbawiona świadomej diagnozy w zderzeniu z ogromem problematyki przemian społeczno-ekonomicznych miasta. To nasza własna, refleksyjna i alegoryczna opowieść o scenariuszu możliwości jakie daje potencjał drzemiący w tym wyjątkowym obiekcie.

Tryptyk

Wołanie o pomoc dla Szybu Krystyna, to po latach przerwy kolejna nasza odsłona możliwej adaptacji tego obiektu. Dołączył on do inicjatyw powiązanych z Wieżą Ciśnień i Elektrociepłownią Szombierki. To nasz osobisty tryptyk. Tryptyk powinności i próby dania szansy obiektom wyjątkowym, w skali Bytomia, Śląska. Aby ikony regionu nie przetrwały wyłącznie na starych pocztówkach, by nie stały się jedynie powidokami naszej pamięci.

Z nadzieją na kolejne szychty a nie fajrant.

SOS!

Historia

Wieża wyciągowa szybu Krystyna (dawny Kaiser Wilhelm) jest elementem infrastruktury dawnej Kopalni Węgla Kamiennego Szombierki (dawna Hohenzollern), której historia sięga 1869 r., tj. momentu założenia przez śląskich magnatów przemysłowych z rodu von Schaffgotsch. W 1882 r. szyb stał się częścią kopalni Paulus-Hohenzollern oraz elementem tzw. rejonu Hohenzollernschachte. Na przestrzeni 4 ćwierci XIX w. wydrążono również inne szyby, w tym odwadniający Hohenzollern (później Ewa), wydobywczy Kaiser Friedrich (Jadwiga), wentylacyjny Gemander (Janina) oraz wydobywcze Sommer i Georg. W wyniku podziału historycznego Górnego Śląska na część niemiecką i polską na początku lat 20. XX w., rejon pól Hohenzollernschachte znalazł się po stronie niemieckiej i przekształcił w samodzielną kopalnię Hohenzollerngrube. Wraz z dokonanym w tym okresie, tj. w 1920 oraz 1928 r., pogłębieniem szybu Kaiser Wilhelm do poziomu 510 m (pierwsze 171 m), konieczna stała się modernizacja przestarzałej, basztowej wieży wyciągowej z XIX w. W 1928 r. w miejscu starej, rozebranej wieży wzniesiono nową, basztową, modernistyczną wieżę w konstrukcji stalowej, ryglowej, przesłoniętej ceglanymi, pozbawionymi ozdobnych akcentów elewacjami, nawiązującymi do kształtu młota górniczego. W głowicy obiektu umieszczono dwie nowoczesne, elektryczne maszyny wyciągowe wyprodukowane przez firmę Vereinigte Oberschlesische Hüttenwerke Werk Donnersmarckhütte Hindenburg i BBC Brown Boveri & Gie Mannheim, o mocy 2700 KM (od 1928 r.) i 3263 KM (od 1933 r.), które zastąpiły dotychczasowe maszyny o napędzie parowym. W sąsiedztwie wieży wzniesiono w tym czasie również budynki nadszybia, w tym nową sortownię, brykietownię, warsztaty, kuźnię, magazyny oraz cechownię. Nazwa wchodzącej od 1945 r. w skład Skarbu Państwu kopalni przemianowana została na KWK Szombierki, natomiast szyb Kaiser Wilhelm określano odtąd jako szyb Krystyna. W okresie powojennym szyb pogłębiony został do głębokości 840 m, ale nie wpłynęło to na przekształcenie struktury i charakteru wieży wyciągowej. Kopalnia Szombierki, skonsolidowana w latach 70. z KWK Karol, a w latach 90. z KWK Centrum, została ostatecznie zamknięta w 1997. Wskutek likwidacji z użytkowania wyłączono również szyb Krystyna wraz z wieżą wyciągową, a w 2001 r. rozebrano sąsiadujące z nią budynki nadszybia z lat 20. XX w. Z inicjatywy ŚWKZ budynek wieży wyciągowej szybu Krystyna wraz z wyposażeniem, tj. elektrycznymi maszynami wyciągowymi oraz otaczającym terenem, wpisany został w 2004 r. do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Źródło: Narodowy Instytut Dziedzictwa (www.zabytek.pl)

Bibliografia:
Fotografie historyczne: www.fotopolska.eu, www.kalideblock.bytom.pl; Fotografie współczesne: materiały własne, www.fotopolska.eu; Dokumentacja oraz fotografie archiwalne: www.pbc.gda.pl